|
Фиқҳдан намуналар
Саҳобалар – Аллоҳ улардан рози бўлсин – араб эди. Араб тили уларнинг она тили эди. Улар араб тилини нозик, атрофлича тушунадиган олимлар эди. Қуръон нозил бўлаётганда улар Росулуллоҳ с.а.в. билан бирга эдилар, у кишидан ажрамасдилар. Пайғамбаримиз с.а.в ҳодисалар ҳақидаги Аллоҳ ҳукмини уларнинг кўз ўнгида баён қилар эди. Улар шариатни атрофлича билувчи уламолар ҳам эдилар. Шунинг учун қачон ўзларига бир воқеа кўндаланг келиб, у ҳақдаги Аллоҳ ҳукмини баён қилиш керак бўлса, нассдан ёки насс маъқулидан 1ўзлари истинбот қилишган раъйларини баён қилиш билан у ҳақдаги шаръий ҳукмни баён қилар эдилар. Саҳобалар кўпинча далилни баён қилмай фақат ҳукм беришгагина чекланишар эди. Шунинг учун саҳобаларнинг ҳукмлари уларнинг раъйлари шаклида нақл қилинган. Бу эса баъзи одамларни «саҳобалар қазийя (масала, ҳукм) борасида ўз раъйларини билдиришган» деган тушунчага олиб келди. Аслида эса саҳобалар шаръий нусусдан ўзлари тушунганлари бўйича истинбот қилишган шаръий ҳукмни илгари сурганлар. Лекин унинг далилини бирга келтирмаганлар ёки ҳукм иллатини ёки иллат далилини баён қилмаганлар. Бу нарса «бу саҳобанинг раъйидир, шунинг учун инсон модомики ақли Ислом билан суғорилган экан ва у араб тилини билар экан бирон қазийя борасида ўз раъйини илгари суриши жоиз», деган тушунчага олиб келди.
Кейинги асрларда араб тилида бузилиш пайдо бўлиб, араб тили сўз тузилишини ўргатувчи қоидалар билан ўрганиладиган бўлиб қолди. Ровийларга ёлғон суқулиб кирганлиги ва Росулуллоҳ с.а.в. номидан у киши айтмаган ҳадислар ривоят қилингани боис ҳадис усул билан ўрганиладиган фанга айланди. Шу боис ҳукмларни истинбот қилиш учун араб тилини ва шаръий нусусни билишга эҳтиёж сезиладиган бўлиб қолди. Шундан кейин шаръий ҳукм далил билан, гоҳида эса далил келтиришнинг асоси билан бирга келтириладиган бўлди. Натижада фиқҳ баҳси янгича шакллана бошлади ва бобларга
1 Насс маъқули – шаръий иллат, яъни шаръий ҳукмнинг боиси.
5-бет
Бетлар:1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247